Batlamyus
Batlamyus Biyografisi
Yunan coğrafyacı, matematikçi ve astronomdur. İskenderiye’de yaşadığı sanılmaktadır.
Batlamyus, 165 yılları arasında yaşadığı kabul edilmektedir. Hayatı hakkında yaklaşık olarak hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Yunan asıllı bir Mısırlı, ya da Mısır asıllı bir Yunanlı olabileceği öne sürülmektedir.
Yunanca adı Ptolemaios’tur, ama harf uyuşmazlığı sebebiyle Ortaçağ İslâm Dünyası’nda Batlamyus diye tanınmıştır. (Adı Yunanca ”Klaudyos Ptolemayos”, Latince ”Claudius Ptolemaeus”, İngilizce ”Ptolemy”dir.)
Batlamyus, Gökbilim, matematik, güneş saatçiliği, coğrafya, müzik ve optik alanlarında incelemeler yaptı. Almagest ve Coğrafya kitapları iki manâlı eseridir.
İçinde birçok harita bulunan “Geopraphike Hiphegensis” (Coğrafya Kılavuzu) adlı yapıtı 16. yüzyılda çoğu kez basıldı. Batlamyus, astronomi incelemelerinde göstermek için aygıtlar (gök küreleri, usturlap) da yaptı. Bu kitap Kristof Kolomb’a kadar tüm coğrafyacılar kadar başvuru kitabı olarak kullanılmıştır.
Ama Batlamyus’un coğrafya anlayışı yeterince geniş değildir. İklim, doğal ürüngiren konularla hiç ilgilenmemiştir. Açılış meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar hatalıdır. Hem, Yer’in büyüklüğü hakkındaki tahmini de içten değildir. Ancak Kristof Kolomb bu yanlış tahminden yiğitlik alarak Batı’ya içten gitmiş ve Kuzey Amerika’ya ulaşmıştır.
En önemli yapıtı; Arapların “Kitab-al Macisti” adıyla çevirdiği “Mathematike Sintaksis“tir (Matematik Sentezi). Bu yapıtında dünya sistemi, düzlem ve küresel trigonometri üzerine bir analiz, günlük hareketlerle ilgili bütün olguların açıklanışı ve hesabı yer alır. Bu eser sonradan Arapça’dan Latince’ye çevrilirken Almagest olarak adlandırıldığından, bugün Batı dünyasında bu eser Almagest adıyla tanınmaktadır. Bu eserinde Dünya merkezli bir Güneş Sistemi modeli önerilir. Bu model, Copernicus‘un güneş merkezli modeline kadar Batı ve İslam dünyalarında geçerli model olarak kabul edilmiştir.
Almagest, on üç kitaptan oluşur;
– Birinci Kitap, kanıtlarıyla birlikte yermerkezli dizge’nin esas çizgilerini verir;
– İkinci Kitap, Menelaus’un teoremiyle, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; burada misal problemler de çözülmüştür;
– Üçüncü Kitap, Güneş’in hareketini ve takvim süreyi anlatır;
– Dördüncü Kitap, Ay’ın hareketini ve aylık süreyi konu edinir;
– Beşinci Kitap, aynı konularla ilgilidir. Ay’ın ve Güneş’in mesafelerini tartıştığı gibi, bir usturlabın yapılışı ve kullanılışı hakkında da detaylı bilgiler sunar;
– Altıncı Kitap, gezegenlerin kavuşumları ve karşılaşımlarını, Güneş ve Ay tutulmalarını inceler;
– Yedinci ve Sekizinci Kitap, hareketsiz yıldızlarla ilgilidir; ünlü devinim tartışmasını, Batlamyus’un hareketsiz yıldızlar kataloğunu ve gök küresi aleti yapabilmek için zorunlu yöntem bilgisini içerir;
– Geriye Doğru kalan beş kitap ise devingen yıldızların, yani gezegenlerin hareketlerine ayrılmıştır ve yapıtın en eşsiz kısmıdır.
